26 خرداد، بمناسبت صد و سیُ و دومین
سالگرد تولّد دکترمحمّد مصدّق «زندگینامۀ دکترمحمّد مصدّق» (109 )
لازم به توضیح است که متآسفانه مجلس دورۀ دوازدهم و سیزدهم شورای ملی که به املاک و دارائیهای غصب و غارت شده مردم توسط رضاخان رسیدگی کرده‌اند و بعنوان اسناد در اختیار خوانندگان ارجمند قرار می‌دهم، نمایندگانی داشت که فرمایشی بودند و توسط رضا خان به نمایندگی مردم شهرهای کشورمنصوب شده بودند. نگرش و طرز فکر اکثریت آنها که رفتار، گفتارو کردارشان بیانگر آن بود، صفتهای فرصت طلبانه و چاپلوسانه و نفع و موقعیت طلبانه، بنابراین، محافظه کارانه داشت و بدین گونه در حافظۀ تاریخ ثبت است. این عناصر نمایندگان حقیقی و واقعی مردم که با رأی آزاد مردم انتخاب شده باشند نبودند. طنز تاریخ این‌که حکومت وقت، به نخست وزیری محمد علی فروغی که خود یکی از بنیانگزاران دولت استبدادی رضا خانی بود با آن وزیران کذائیش مجری رسیدگی به تراژدی املاک غصب و غارت شده مردم توسط رضاخان و اطرافیانش شد!!
بدین لحاظ، آنها، از وزیر و وکیل، درآن استبداد، دستیار مستبد و سهیم در آن بودند. لذا نمی‌توانستند تحقیق از جنایت‌ها و خیانت‌ها و فسادها را جدی بگیرند. ناچار بودند در سطح بمانند و در دایره محدودی از سطح هم بمانند. زیرا اگر قرار بود تمام سطح موضوع تحقیق شود، دامن آنها را نیز می‌گرفت. بنابراین، گفته‌ها و نوشته‌های آنان، مشتی از خروار نیز نیست.
◀ مذاكرات مجلس روز سه‌شنبه اول مهر ماه ۱۳۲۰ :
در مذاكرات مجلس روز سه‌شنبه اول مهر ماه یکی از نمایندگان بنام آقاى اعتبار گفتند:
اعتبار- «بنده باید قبلاً عرض كنم كه در آئین‌نامه مجلس شوراى ملى براى اشخاصی كه بخواهند تذكراتى بدهند و مطالبى را بیشتر روشن كنند جز راه مخالفت راه دیگرى نیست و از این جهت است كه بنده هم از این راه استفاده كرده و تذكراتى كه به نظرم رسیده در برنامه دولت لازم بود گنجانده شود به عرض آقایان می‌رسانم. موضوعى كه در طى برنامه آقاى وزیر دادگسترى اشاره فرمودند به دستخط ملوكانه و اموال شاه سابق به نظر بنده این قضیه حقش این بود كه در برنامه دولت گذاشته میشد و در اطراف آن و در طرز اجراى آن توضیحات بیشترى داده میشد. زیرا عملى كردن این كار بنده آنچه فكر كردم با قوانین زیادى متباین است مثل این كه قانون ثبت املاكى كه سند صادر شده باشد براى او هیچ گونه اعتراض و دعوى غبن مخصوصاً در اسناد دعوى غبن از هر حیث اسقاط شده این را بایستى یك تصمیمى دولت می‌گرفت كه در اینجا دولت می‌گفت به ما كه اگر لازم است براى این كار بخصوص آن قوانین را لغو بكنند یا راه را براى احقاق حق مردم و براى این كه حقیقتاً نیت شاهانه به موقع اجرا گذارده شود و هر كسى كه كه از این راه متضرر شده به حق خودش برسد براى آنها یك راهى باز شود و البته این كار باید بشود و بعد در روزنامه دیدیم كه نوشته شده بود كه كمیسیونى در وزارت دارایى از نمایندگان وزارتخانه‌ها براى این كار دولت در نظر دارد. بنده خیال می‌كنم این كار اهمیتش بیشتر از آن است و مقتضى این است كه مخصوصاً از اشخاصى كه در این عمل بیشتر اطلاعات دارند و بیشتر وارد بوده‌اند و مخصوصاً از مجلس شوراى ملى در این كار شركت می‌جستند از مجلس هم چند نفرى دعوت میشد و موانع قانونى كه براى این كار اگر هست از نظر می‌گذرانیدند و براى اجراى این كار قوانین تازه اگر لازم است به وسیله آقاى وزیر دادگسترى به مجلس پیشنهاد شود و اما موضوع برنامه دولت ماده اول البته عمومى است كه مربوط به سیاست خارجى است همان طور كه بنده در جلسات خصوصى هم به عرض رساندم عقیده خودم این است كه ما بایستى ناظر باشیم ببینیم در آتیه چه می‌شود فعلاً اظهار عقیده در این باب بنده شخصاً لازم نمی‌دانم فقط این قسمت را باید متوجه بود و مخصوصاً می‌خواهم ببینم كه گذشتگان ما در این قسمت بخصوص اشتباهاتى كردهاند از كجا ناشى شده چرا شده این را البته بایستى مجلس شوراى ملى از این جریان آگاه باشد سابقاً چرا این طور بوده چرا این اشتباهات رخ داده و كدام یك از زمامداران ما غفلت داشته‌اند….»
«… موضوع دیگر كه در خاتمه عرایضم مى‌خواستم عرض كنم مربوط به تلگرافى بود كه چند روز پیش به بنده رسیده بود و آن را دادم به آقاى وزیر دارائى و آن تلگرافى بود كه مردم بروجرد كرده بودند و تقاضا كرده بودند پس از پرداخت تعهد بتواند مازاد تعهدشان را نسبت به گندم اجازه بدهند كه خودشان استفاده كنند، و آن مازاد را بیاورند براى خانه خودشان و البته جاى تشكر است كه آقاى وزیر دارائى زود جواب مرحمت كردند یعنى همان پریروز كه خدمتشان تقدیم كردم جواب تلگراف را امضاء كردند كه ششصد كیلو مى‌توانیم بدهیم بقیه‌اش را پول بدهد. این قضایا است كه مردم را بیچاره مى‌كند وقتى كه به بنده مى گویند كه صد خروار بایستى بدهى بنده مى‌گوییم چشم چه مانعى دارد. كه عوض دو خروار سه خروار بیاورد براى نان عائله خودش وقتى كه شما آن سند را مى‌گیرید كه فلان مقدار بگیرید بقیه‌اش را بگذارید به اختیار خودش دو خروار سه خروار چهار خروار هر چه مى‌خواهد براى خودش بیاورد منظور بنده این است كه آقایان وزرا بعد از این خودشان یك توجهى به این قبیل امور بكنند و بنده از دادن عرض حال مردم نظرم این بود كه فكرى بكنند و الّا آقاى لقمان نفیسى اینرا توى روزنامه هم اعلان كرده بود و بنده هم مى دانستم این قضیه را بنده راجع به آن قسمتى كه در خصوص رفع نواقص قوانین و اصلاحات دادگسترى عرض كردم یك شرحى هم از آقاى تنكابنى رسیده است كه آقایان غالباً دارند براى تأیید عرض خودم این شرح را نمى‌خواهم بخوانم چون همهمه آقایان دارند و هم خیلى زننده است كه همه را تكان مى‌دهد بنده خواستم خدمت آقاى وزیر دادگسترى تذكر بدهم كه به این بدبختى‌ها كه یكى هم آقا میرزا طاهر تنكابنى است توجه عاجل بفرمایند یك مردمى همین طور در بندر دیلم شیراز در قسمت بیجار رفته‌اند و زندگى می‌كنند اینها از كجا زندگى و اعاشه می‌كنند براى چه رفته‌اند؟ به اضافه یك چیزى اینجا نوشته‌اند كه تعجب می‌كنم و آن این است كه فامیل تنكابنى از كلیه خدمات دولتى محروم هستند روى چه قانونى معلوم نیست بنده همان طور كه عرض كردم از گذشته صحبت نكنیم صحبتى نمی‌خواهم بكنم ولى این را خواهش می‌كنم كه آقاى وزیر دادگسترى اگر تمام كارهایشان را بگذارند می‌ارزد به این كه زندگانى این مردمی كه همه مترصدند یك توجه عاجلى بكنند كه این بدبختى‌ها و بیچارگى‌ها را رفع كنند و این شرحى را كه نوشته‌اند خدمتشان تقدیم می‌كنم تا بدقت ملاحظه كنند و عجالتاً وضعیت تنكابنى و فامیلشان را اصلاح كنند.»
رئیس- بنده نمی‌دانم در كلیات صحبت می‌شود یا در جزئیات. (بعضى از نمایندگان- در كلیات) پس باید طورى و ترتیبى شود كه زیاد طول نكشد.
وزیر دادگسترى- بنده خیلى خوشوقتم از این كه برنامه دولت مورد توجه دقیق آقایان نمایندگان واقع شده است و با همان نیت دقیقى كه دولت در تهیه آن برنامه داشته است همان نیت را معلوم می‌شود همان طور كه انتظار داشتیم آقایان نمایندگان محترم در نظر دارند براى اجراى این برنامه با دولت همكارى بفرمایند. این كه اقاى اعتبار فرمودند مخالفتى ندارد و مجبورم از راه مخالفت تذكر بدهم این دلیل حسن نیت ایشان است كه خواستند همكارى كنند و در واقع خواستند موافقت كنند و از تذكراتى هم كه دادند خیلى امتنان دارم.
اما راجع به موضوعاتى كه تذكر دادند اول راجع به موضوع املاك بود دستخطى كه در اینجا قرائت شد و تذكرى كه ایشان راجع به غبن و مخالفت بعضى اقدامات كه ممكن است با بعضى قوانین داشته باشد و لزوم تهیه قوانین براى مسترد كردن بعضى املاك بنده تصور می‌كنم لازم نباشد اطمینان دهم كه دولت هیچ عملى نمی‌كند كه مخالفت با قوانین داشته باشد هر جا كه بربخوریم با مانع قانونى البته لایحه قانونى آن تهیه می‌شود و پیشنهاد می‌شود و مطابق قانون عمل می‌شود و امروز هم مجال نبود كه ما در جزئیات و وسایلى كه براى آن اتخاذ خواهد شد وارد شویم آن روز این امر واقع شده بود و متن آن دستخط به اطلاع آقایان رسید و پس از آن هم در اولین فرصت شروع به اقدام كردیم و كمیسیونى هم كه براى تمركز دادن این امور لازم بود معین كردیم و شروع به كار هم كرد و این كمیسیون در واقع معلوم خواهد كرد كه چه اقدامى و چه قسم عملى باید بشود هر چه لازم باشد البته مطابق قوانین اقدام می‌شود و در هر صورت منظور این است كه حقى اگر از كسى فوت شده باشد داده شود احقاق حق افراد بشود.
دشتى- «… از قرارى كه دیروز شنیدم گویا اعلیحضرت شاه مستعفى مى‌رود و گذرنامه ایشان هم امضاء شده است روز اولى كه استعفا‌نامه ایشان را آقاى فروغى به مجلس آوردند هم در جلسه خصوصى و هم در جلسه علنى به ایشان تذكر دادم و عصر آن روز هم كه یك عده از آقایان نمایندگان خدمت آقاى رئیس مجلس شرفیاب شدند ایشان را مأمور كردند كه با ایشان صحبت كنند و این تذكر را به دولت بدهند كه قبل از این كه محاسبات بیست ساله ایشان تسویه شود قبل از این كه موضوع جواهرات تصفیه شود ایشان نباید بروند (عده نمایندگان- صحیح است)
بعد قرار شد یك كمیسیونى از مجلس معین شود بنده فقط این سؤال را از دولت مى‌كنم كه آیا این كمیسیونى كه از مجلس تعیین شده و یك عده از امضاء دولت هم همراه آنها خواهند بود اگر ده روز بعد معلوم شد یك مبلغى از این جواهرات سلطنتى نیست آیا دولت مسئولیت این كار را به عهده خواهد گرفت و آیا دولت و آقاى فروغى و سایر آقایان وزرا و اقاى وزیر داراییشان متعهد می‌شوند جواب این جواهرات سلطنتى را بدهند یا خیر؟ یكى از مسائلى كه دولت باید در برنامه خودش اشاره به آن موضوع بكند مسئله تزلزل حق مالكیت است در ایران كه فوق‌العاده طرف علاقه مردم است و مسئله خیلى مهمى است. حق مالكیت یكى از شریفترین و قدیمى‌ترین حقوق جوامع متمدنه بشرى است كه همیشه مورد توجه عموم بوده و تمام حكومت‌هاى دنیا و تمام اشكال دولت‌ها برای این تشكیل شده كه حق مردم تضییع نشود ولی در این بیست سال طوری تضییع شده كه حدی بر آن متصور نیست. راست است كه شاه مستعفی اموال منقول خود را به اعلیحضرت فعلی منتقل كرده و ایشان املاك را تحت اختیار دولت گذاشته‌اند كه دولت حقوق تضییع شده مردم را جبران كند ولی دولت به درجه ای در این قضیه شل حرف زد كه مردم را قانع نكرد البته باید در این باب دولت به طور صریح و روشن تكلیف املاك را معین نموده و رسماً و به طور وضوح در این جا بگویند املاكی كه به آن ترتیبات از مردم گرفته شده به صاحبانش مسترد شود دولت فقط گفت كه اگر كسی غبن دارد جبران شود این موهومات چه چیز است ملك مردم را با زور گرفته‌اند و بایستی بهشان پس داده شود. تعجب در این است كه این از بین بردن حق مالكیت و تزلزلی كه در اصل مالكیت پیدا شده از شخص پادشاه سابق به دوایر دولت هم رسید. آقای شهدوست از مذاكره من با وزیر فرهنگ سابق اطلاع دارند وزارت فرهنگ یعنی وزارت معارف یعنی وزارتخانه‌ای كه تربیت و فكر عمومی مملكت را باید اداره كند امر كرده است كه شهرداری ملك مردم را بگیرد و ملكی را كه متری هفتاد تومان قیمت دارد متری هفت تومان بخرند این معنی دارد؟ جوابی كه در این قسمت از طرف وزارت فرهنگ داده شد این بود كه بودجه فرهنگ ما ضعیف است و نمی‌توانیم متری شصت تومان بدهیم. به جهنم كه نمی‌توانید. چه علت دارد كه مال مردم را بگیرید. شرافت یك مملكتی در این است كه پادشاهش دولتش وزیرش نتواند یك وجب ملك كسی را بدون رضایت او بگیرد. (نمایندگان – صحیح است) اگر دولت زور داشته باشد ملك مردم را به زور ضبط كند كه این چیز مهمی نیست. در این صورت یك وزارتخانه با دزد سرگردنه چه فرق دارد؟ دزد سرگردنه هم همین طور است. او هم این كار را می‌كند در این موضوع یك مطلب خیلی مهمتری هست كه شاه تمام اموال منقول و غیر منقولش را هبه كردهاند ولی در مجلس فقط دولت راجع به اموال غیر منقول صحبت كردند و فقط امروز آقای رئیس مجلس یك صورتی را در مجلس قرائت فرمودند كه بنده درست به اقلام جزء آنها متوجه نشدم . متوجه نشدم آنها را به امور خیریه و لوله كشی و اینها تخصیص داده‌اند. از قراری كه بنده شنیده‌ام و بین مردم هم شایع است كه هفتاد میلیون هشتاد میلیون موجودی دارند ولی در حدود بیست و چهار میلیون تومان به اعلیحضرت شاه فعلی واگذار كردهاند یا از شصت میلیون بیست و چهار میلیون واگذار كردهاند ده دوازده میلیون به عنوان خیریه و لوله‌كشی و غیره این كه معنی ندارد. این پول‌ها از كجا آمده؟ این پول من و شماست. حق مردم و ضعفاست و بایستی این پول به مردم برگردد. هی تعارف و مجامله فایده‌اش چیست هی بگوییم كه هبه فرمودند. عطیه فرمودند. عطایای ملوكانه. پولی است كه از مردم به زور زنجیر و زندان و شلاق گرفته‌اند و مردم را كشته‌اند حالا چرا نمی‌دهند؟ چیز عجیبی است. دولت در این كار ساكت است شخصی به زور در این مملكت مال مردم را گرفت حالا باید مال مردم برگردد. الملك یبقی مع‌الكفر و لایبقی مع‌الظلم بهترین حكومت حكومتی است كه بتواند عدالت را اجرا كند. پول‌هایی كه در خارج از ایران است چه می‌شود بانك‌های امریكا و بانك‌های لندن و بانك‌های آلمان كه با این همه نامه به شما پول نخواهند داد اینها چه می‌شود؟ (دبستانی – آنها منقول است). (خندۀ نمایندگان) در این موضوع یك مسئله‌ای كه خیلی مهم است و باید دولت توجه كند و آقای وزیر دارایی كاملاً مواظب باشند مسئلۀ حساب ذخیره مملكتی است چندین سال است حساب ذخیره مملكتی معما شده است و این منطقه تاریك بودجه عمومی‌را روشن كند بنده شنیده‌ام كه شهرداری تهران دعوی بیست و پنج میلیون (بعضی از نمایندگان – سی و پنج میلیون) سی و پنج میلیون نسبت به شاه مستعفی دارد برای این كه تمام عمارت‌هایی كه در شمیران و آبعلی و مبارك آباد و سعدآباد و غیره ساخته است به خرج شهرداری بوده حالا تكلیف دعاوی شهرداری تهران چه می‌شود چیزی كه واقعاً ما بیشتر اسباب تعجب است و حقیقت اینها باید جزء افسانه حساب شود این است كه بلدیه تهران چندین كامیون دارد این كامیون‌ها برای بردن كثافت شهر نیست براى بردن سنگ و آجر است به بنایى عمارت شاه (خنده حضار) این كه سرجاى خودش اخیراً پاكروان یك زمینى بیرون دروازه دوشان تپه خریده‌اند از دولت چند ساله گویا بنا شده است پولش را بپردازد براى بنایى او هم این كامیون‌هاى بلدیه سنگ و آجر می‌برد (خنده حضار) تذكر دیگرى كه بنده می‌خواستم بدهم این است كه در شهر تهران الان چند روز است منتشر شده است كه مهمات و مونیسیون و ذخایر قشونى ما را دارند می‌دهند به خارجه می‌خواستم ببینیم اگر راست است مطابق چه مقررات است؟ و مطابق چه اصلى مهمات ما را تسلیم دیگران می‌كنند بیست سال مملكت از حقوق افراد گرفت بیست سال ما در خوراكمان در زندگانیمان در همه چیزمان امساك كردیم بیست سال مملكت در مضیقه اسعارى بود كه مطابق شئون خودش یك قشونى داشته باشد یك ذخایرى داشته باشد. آیا اینها یك مردمان فقیرى هستند؟ آیا باید غرامت جنگ بدهیم؟ هیچ كدام اینها كه نیست. می‌خواهم بفهم دولت در این باب چه كرده است آیا این در نتیجه اقدام‌هایى است كه شده است كه دیگران بیایند و اسلحه‌هاى ما را ببرند اسلحه‌هاى آخرین سیستم ما را كه به این خون دل‌ها تهیه شده تماما و بلاعوض ببرند؟ آیا این نقاط را تصرف كردهاند؟ به زور وارد شده‌اند كه اسلحه‌ها را بگیرند در نقاطی كه به زور وارد شده‌اند و در آنجا‌ها اسلحه‌ها را گرفته‌اند آنها حرفى و الّا این منطقى و معقول است مطابق كاغذهایى هم كه رد و بدل كردهاند و در اینجا آقاى وزیر امور خارجه خواندند راجع به نقاطى هم كه تصرف نظامى كردهاند دولت اقداماتى كرده كه اسلحه را به ما پس بدهند و آنها گفته بودند خیلى خوب بعد از جنگ صحبت می‌كنیم ولى جایى كه ابداً جنگ نشده است و تصرف نظامى نشده است براى چه؟ یك خبرى هم دیروز از خانواده چند نفر از افسرهاى جزء گیلان به ما رسید كه این افسران را بیست و پنج روز است حبس كردهاند و می‌گویند بعضی‌ها را برده‌اند آیا دولت در این باب چه اقداماتى كرده است؟ روز اولى كه آثار نوید آزادى در این کشور پیداش شد یك عده زیادى از نمایندگان مجلس می‌خواستند مجلس علنى تشكیل شود و در ضمن تصمیماتى بگیرند كه كارها به جریان عادى پیش برود از جمله آنها آزاد كردن محبوسین سیاسى است و در جراید هم نوشته‌اند كه دولت یك همچو اقدامى كرده است ولى این اقدام در چه درجه توسعه پیدا كرده من نمی‌دانم و می‌خواستم ببینم این اقدام دولت تا چه اندازه اثر كرده است دو روز قبل یكى از رفقا نقل میكرد كه هنوز آقاى دكتر مصدق كه قطعاً اخیراً آزاد شده اند هنوز توى ده خود توقیف است این ترتیب با سابق چه فرق دارد؟ این اقدام دولت چه معنى دارد؟ همین امروز ظهر كه از مجلس می‌رفتیم دم جعبه‌هاى پست دو نفر پلیس تأمینات گذاشته بودند (خنده نمایندگان) آقایان شمایى كه به زندان نرفته‌اید شمایی كه دست بیرحم ستمگر بر سر شما فرود نیامده است نمی‌دانید كه زحمات و صدمات و بدبختى و شقاوتى كه انسان در زندان می‌كشد چیست؟ (سمیعى- آقاى جهانبانى فهمیده‌اید) بلى خود آقاى آهى هم مزه اش را چشیده اند. آزادى مقدس‌ترین و شریفترین حقوق انسانیت است حتى از حق مالكیت محترم‌تر است به دلیل این كه اشخاص را می‌بردند توى زندان و ملكشان را می‌گرفتند. ما یك كلكسیون از محبوسین مختلف داشتیم. محبوس بود كه ابداً محاكمه نشده بود. محبوس بود كه محاكمه شده بود و حبسش تمام شده بود ولى آزاد نشده بود. ما چند نفر داشتیم كه حبسشان تمام شده بود ولى آزادشان نكرده بودند و بالاخره مردند در حبس. الان یادم آمد یك قسمت از این محبوسین عده‌اى از بختیاری‌ها هستند كه حبسشان تمام شده‌است مثلاً امیر جنگ را بنده نمی‌دانم مستخلص كردهاند یا خیر (اورنگ- چرا مستخلص كردند دیروز ساعت هشت) بسیار خوب پس دیگر در این باب حرفى ندارم. یكى هم مسئله آزادى فكر است آزادى نطق است من یقین دارم در زمان دولت گذشته یعنى در زمان پادشاه مستعفى سابق اگر آزادى فكر و عقیده به این شدت جلوگیرى نمی‌شد كار به اینجا نمی‌رسید (صحیح است) البته آزادى نامحدود معنى ندارد آزادى مطلق منجر به رقیت می‌شود یا هرج و مرج البته آزادى باید در حدود قانون باشد و باید دولت آزادى بدهد در حدود قانون. مثلاً آزادى مطبوعات الان هنوز اداره سانسور منحل نشده و بعضى اوقات مى‌گویند چرا آقا روزنامه تان را نمى‌فرستید ما سانسور كنیم مثل آن جلادى كه به محكوم تسلیت مى‌دهد كه سرت را مثل دسته گل مى‌برم. دولت اگر از آزادى مطبوعات مى‌ترسد و مخصوصاً باید هم بترسد باید قانون صحیحى بیاورد به مجلس و مطبوعات را مطابق قانون مقید و محدود نموده و آزاد بگذارند. در ضمن برنامه صحبتى از اصلاحات قضایى شده بود و یك نكته‌اى هست كه خیلى متأسفم كه آقاى فروغى تشریف ندارند تقاضا مى‌كنم وزیر دادگسترى توجه كامل بفرمایند و آن موضوع استقلال قضات است كه وزرا عدلیه در قاضى اعمال نفوذ مى‌كردند و باید اعلان یك قانونى به مجلس بیاید كه قاضى را نه مجلس نه شاه نه وزیر هیچ كس نتواند تغییر بدهد. در نتیجه همین تسلطى كه وزارت عدلیه بر قضات داشت توانستند هم بر املاك مردم هم بر حقوق مردم هم بر همه چیز مردم مسلط شوند و دوباره باید در این قسمت یك تدابیرى اتخاذ شود كه مصونیت قضات محترم باشد. (صحیح است)
در موضوع الغاء انحصارات كه دولت اشاره كرده است البته خیلى خوب است ولى بنده یك تذكرى دارم كه مخصوصاً مى‌خواهم آقاى وزیر دارایى در این باب توجه نموده و این سؤال مرا مورد دقت قرار دهند كه آیا مملكت ما محتاج به یك مستشار عالى مقام خارجى هست یا نیست براى این كه بیست سال است با كمال جهالت و نادانى مداخله در امور اقتصادى كرده‌ایم و هر بچه‌اى مى‌فهمد كه به دست ما تجار مالشان از بین رفت خزانه مملكت و همه چیز خراب شد شما اگر شكل حاضر را مى‌‌بینید از قبیل همین تشكیلات قشونمان است آیا مملكت ما به یك مستشار عالى مقام واقعا عالى‌مقام و فهمیده كه تمام كارهاى اقتصادى ما را مرتب كند واقعاً محتاج هست یا نه؟ بنده معتقدم كه بسیار محتاج هستیم این را دقت كنید و آخرین عرضم این است وضعیت بازار روز به روز بدتر شده است و تجار هر روزه ورشكست مى‌شوند یك تدبیرى یك وسیله‌اى اتخاذ كنند كه از این سقوط ورشكستى جلوگیرى كنند (جمعى از نمایندگان- صحیح است احسنت).
رئیس- آقاى مؤیداحمدى
مؤیداحمدى- عرض كنم كه من اول خواستم یك موضوعى را تذكر بدهم قبل از این كه وارد عرایض خودم بشوم و آن این است كه از بعضى از رفقا در مذاكرات بگوش خورد و صحبت اقلیت و اكثریت شد همچو چیزى در مجلس نیست (نمایندگان- صحیح است) همه یكى هستیم و اقلیت و اكثریت در بین نیست و همه هم می‌خواهیم كار كنیم این یكى. موضوع دوم همان طور كه آقاى اعتبار در نطق خودشان تذكردادند مجالى نیست یعنى ورقه‌اى كه بیرون گذارده می‌شود انسان یا بایستى در ستون مخالف بنویسد یا در ستون موافق ولى یك شق ثالثى هست كه یك كسى می‌خواهد یك تذكراتى به دولت بدهد یك چیزهایى مى‌بیند در برنامه نیست لازم می‌داند تذكر بدهد این را نمی‌شود اسمش را مخالف گذاشت از این جهت است كه بنده یك تذكراتى به نظرم آمده لازم می‌دانم به عرض برسانم و عقیده‌ام این است كه دولت هم در پروگرامشان دقت بفرمایند اگر عرایضى كه بنده می‌كنم لازم است و لازم می‌دانند تعقیب كنند. موضوع سومى كه می‌خواهم عرض كنم این است كه در سیاست خارجى… (عده از نمایندگان با همهمه: آقاى وزیر امور خارجه تشریف ندارند) در سیاست خارجى فقط بنده یك توضیحى از هیئت دولت می‌خواهم و آن این است كه در برنامه هیئت دولت سابق و در نطق افتتاحیه مجلس دوره دوازدهم تقنینیه در هنگام جنگ عالم‌سوز دولت ایران بی‌طرفى خود را اعلام و مجلس تصویب كرد و این عبارت در همه مواقع تكرار شد و گفته شد كه روابط دولت ایران با تمام دول حسنه است خاصه با دول همجوار. بعد مجلس شوراى ملى دیگر اطلاعى از جریاناتى كه بین دول خارجه و وزارت امور خارجه و مذاكراتى كه با دولت ایران شده‌است، هیچ قسم اطلاعى، مجلس ندارد (جمعى از نمایندگان- (با همهمه) آقا خارج از موضوع برنامه است. در برنامه صحبت كنید) تا این قضایاى اخیر پیش آمد رئیس دولت سابق آمد در مجلس یك اطلاعاتى به مجلس داد در حالتی كه واقع شده بود پس از آن كابینه تغییر كرد كابینه آقاى فروغى معرفى شد و گزارش وقایع اخیر را به عرض مجلس رساندند بعد هم آقاى وزیر امور خارجه تشریف آوردند در پشت همین تریبون و مراسلاتی كه از سوم شهریور تا دوازدهم شهریور بین وزارت خارجه و سفارت بریتانیا و سفارت شوروى ردو بدل شده بود براى ما خواندند بنده می‌خواهم از هیئت دولت استدعا كنم كه بفرمایند چه شد كه منجر به این شد … (عده از نمایندگان با همهمه- راجع به برنامه صحبت كنید خارج از موضوع است- بعضى دیگر از نمایندگان- حرف بزنید) وزیر خارجه می‌گوید در ماه ژانویه …
صفوى- آقاى وزیر خارجه نیستند
مؤیداحمدى- بنده عقیده‌ام این است كه دوسیه از اول جنگ تا حالا را بیاورند اینجا بخوانند (نمایندگان با همهمه- اینجا مورد ندارد این حرف‌ها یعنى چه) بیاورند توى كمیسیون …
رئیس- آقاى مؤید راجع به برنامه صحبت كنید.
مؤیداحمدى- غرض بنده این است كه ما از قضایا اطلاع نداریم از قضایاى اخیر باید مجلس را مطلع كنند كه چه شد این طور شد. عرض كنم یكى از موصوعات دیگر كه بنده می‌خواستم به عرض برسانم موضوع عایدات شركت نفت جنوب است (بعضى از نمایندگان- آقا در برنامه صحبت كنید) تا زمانی كه امریكایی‌ها در رأس مالیه ایران بودند عایدات نفت جنوب جزء سایر عایدات كشور و جزء بودجه مملكتى جمع و خرج میشد گویا ۱۳۰۴ است كه عایدات نفت جنوب … (دكتر جوان- از برنامه صحبت كنید این خارج از موضوع است) آیا این خارج از موضوع است حساب نفت را از دولت می‌خواهم؟ برنامه چیست؟ چون این در برنامه شان نیست من هم باید سكوت كنم؟…
رئیس- البته باید رعابت برنامه را بكنید.
مؤیداحمدى- بسیار خوب ولى این را در برنامه‌شان ننوشته‌اند و بنده باید بگویم در بودجه عایدات نفت جنوب در جزء ذخیره است و در تبصره هم یك میلیون براى خرید مهمات. در این سال‌هاى اخیر یعنى ۱۹۳۸ و ۳۹ و ۴۰ و ۴۱ عایدات ما منجز است یعنى سالى چهار میلیون لیره است بر‌حسب قرارداد اخیر عایدات را هم هر سال صورت داده‌اند مرتب هست لكن خرج آنها معلون نیست چون جزء بودجه نیامده و دولت اطلاع نداده بنده از هیئت دولت تقاضا می‌كنم صورت جمع و خرج این قسمت را به مجلس بدهند. موضوع دوم كه به عقیده بنده بایستى هیئت دولت یك كمیسیونى به فوریت جهت این امر معین كنند مخصوصاً آقاى وزیر دارایى به این عرض بنده توجه كنند این است كه از ۱۳۰۲ الى حال كه ۱۸ سال است بودجه كشور از دویست میلیون ریال رسیده است به چهار میلیارد ریال و همه مالیه از این ملت بدبخت گرفته شده حالا نمی‌خواهم بگویم به چه شكل گرفته شده این را همه می‌دانید ولى لایحه تفریغ این بودجه‌ها را به مجلس نداده‌اند و به شهادت همه آقایان به شهادت صورت مذاكرات مجلس در هر سال كه بودجه كل كشور آمده است به مجلس بنده در این پشت تریبون این را عرض كرده‌ام كه مطابق قانون اساسى مطابق قانون محاسبات عمومى دولت مكلف است در نیمه آخر هر سال لایحه تفریغ بودجه سال پیش را به مجلس بدهد بعد لایحه بودجه سال جدید را بدهند كه از لایحه تفریغ بودجه معلوم شود كه از عواید چه وصول شده و چه خرج شده و این پول‌ها كجا رفته است. چون در این هیجده سال تفریغ بودجه داده نشده است. بنده عقیده‌ام این است كه وزارت دارایى باید یك كمیسیونى از خزانه‌دارى از محاسبات و از اداره بودجه تشكیل بدهند و معلوم كنند كه عایدات این چند سال چه بوده و مخارج چه بوده و مازاد كجا رفته این صورت را به مجلس شوراى ملى بدهند این هم یك تذكر بنده تذكر سوم بنده راجع به املاك است كه اینها چون انواع مختلف دارد یك دفعه همه را نمی‌شود بدهند به صاحب دعوى البته بعضى خرید شده بعضى دیگر برده شده و در یك قسمت عمده اینها مخارجات زیادى شده است به عقیده بنده باید یك كمیسیونى بشكل حكمیت تشكیل شود از چند نفر كه هم جنبه قضایى داشته باشد و هم حكمیت كنند و رسیدگى كنند و ببینند حق مردم چه شده است كه در حقیقت حق به من له الحق عاید شود و الّا صرفاً یك كمیسیونى معین كنند كه چند نفر از نماینده‌هاى ادارات باشند گمان نمی‌كنم نتیجه‌اى براى كسانى كه داراییشان رفته است داشته باشد. یك نكته را هم لازم می‌دانم به آقاى وزیر بازرگانى تذكر بدهم و آن این است كه در نیتجه این فرس ماژرى كه در مملكت ما پیش آمده است و موانعى كه در روابط بین شهرهاى داخله و خارجه پیش آمده است یك بحران زیادى در وضع تجارت پیش آمده است و یك شكل غریبى براى تجارت و اقتصادیات ما پیدا شده است كه به كلى دست و پاى تجار بسته شده است شاید یك تاجرى دارایى دارد موجودى در انبار دارد جنس در خراسان دارد در تبریز دارد اما نمی‌تواند بیاورد به اینجا بانك هم یك طلبى از او دارد و مطابق قانون پروتست می‌كند و در نتیجه تجار ورشكست می‌شوند و بنده عقیده‌ام این است كه آقاى وزیر بازرگانى به طور فوریت این مسئله را عملى بفرمایند كارهاى خودشان را انجام بدهند تا این كه وضعیت به صورت عادى برگردد و روابط شهرهاى ما برقرار شود. این هم یك عرض بنده بود كه لازم دانستم به آقاى وزیر بازرگانى عرض كنم. موضوع دیگرى كه چند نفر از آقایان هم مذاكره فرمودند و بنده لازم دانستم تذكر بدهم راجع به پول‌هاى و جواهراتى است كه می‌گویند پادشاه سابق در خارج دارد كه آن را هم باید هیئت دولت یك تصمیمى بگیرند كه اینها هم همان طور كه آقاى دبستانى فرمودند جزء دارایی (غیر‌منقول) منقول سپرده شود و به مملكت عاید شود چون اگر این ثروت از این كشور خارج شود یك ضرر فاحشى به دولت و مردم وارد می‌شود البته اینها یك تذكراتى است كه ما به دولت داریم و نظر موافق و مخالفى هم در كار نیست به عقیده بنده فقط تذكر است و مطابق نظامنامه مخالف و موافق می‌توانیم صحبت كنیم اینها توقعاتى است كه ما از دولت داریم كه به فوریت این وعده‌هایى كه در پروگرام داده‌اند انجام شود و این توقعاتى كه شده است انجام فرمایند بعد ما اگر دیدیم انجام كردند كه چه بهتر اگر انجام نكردند باز استیضاح است و سؤال است و دست ما باز است استیضاح می‌كنیم.
رئیس مجلس شوراى ملى- حسن اسفندیارى