بمناسبت صد و سیُ و سومین سالگرد تولّد دکترمحمّد مصدّق «زندگینامۀ دکترمحمّد مصدّق» (112 )

* تلگراف  سفیرکبیر امریکا در انگلستان ( وینانت ) به وزیر خارجه  آمریکا

   لندن 9 اوت 1941(18 مرداد 1320)– ساعت 5 از ظهر( روز نهم اوت – ساعت11:10 بعد از ظهر دریافت شد)

3532 –  برای وزیر خارجه و معاون وزارت خارجه – ( در تعقیب ) گزارش  شماره 3511 اینجانب  مورخ هشتم اوت ساعت 10 بعد از ظهر. آقای ایدن امروز به من اطلاع داد که تاریخ 16  اوت یادداشت که در بند اول ( گزارش اینجانب ) ذکر شده  به 14 اوت ( 23 مرداد ) تغییر یافته است.

وینانت

*   گزارش سفیر کبیر  امریکا  در انگلستان ( ویتانت) به وزیر  خارجه آمریکا:

لندن – 11 اوت 1941 ( بیستم  مرداد 1320)

( روز 11 اوت  ساعت 55 : 3 بعد از ظهر دریافت شد)

3559 – ( پیرو ) گزارش 3532  مورخ  نهم  اوت  ساعت  5 بعد از ظهر  و گزارش 3511 مورخ  هشتم اوت ساعت 10 بعد از ظهر – آقای ایدن امروز به من  اطلاع داد که موقعی که یادداشت  انگلیس در تاریخ  14 اوت  به دولت ایران  تسلیم می‌شود  نامه جداگانه ای نیز  به آن  دولت تسلیم  خواهد شد. در این نامه دولت انکلیس تعهد می‌کند که تمامیت ارضی ایران را تضمین نماید. این تضمین البته  علاوه بر اعلامیه مندرج در یادداشت مشعر بر اینکه  بریتانیای کبیر هیچگونه  نقشه‌ای علیه  استقلال  سیاسی ایران ندارد، خواهد بود. آقای ایدن اظهار داشت که وی به روسها پیشنهاد کرده که آنها نیز یادداشت مشابه خود را در تهران با ضمانت تمامیت ارضی ایران در ردیف اقدام انگلیس همراه  نمایند. از مسکو  خبری نرسیده  ولی آقای ایدن معتقد است که روسها  باید پیشنهاد ویرا بپذیرند.

وینانت

شرح گفتگوی رئیس اداره امور خاور نزدیک  وزارت خارجه آمریکا ( مری)  به آقای  محمد شایسته  وزیر مختار ایران در آمریکا واشنگتن  11 اوت  1941 ( بیستم  مرداد 1320)

وزیر مختار  ایران امروز  بعد از طهر،  بنا به تعیین  وقت قبلی، با من ملاقات کرد ودر باره چیزی که وی وضع وخیم کشورش می‌نامید، به تفضیل به گفتگو پرداخت. به نظر وی این وضع وخیم نتیجه فشاری است که مشترکاً از طرف لندن و مسکو بر ایران  وارد می‌شود و ادعای اینکه چند هزارنفر تبعه آلمانی در ایران وجود دارند و متهم به فعالیت‌های گمراه کننده می‌باشند علت و موجب این فشار می‌باشد. آقای شایسته خیلی مضطرب بنظرمی‌رسید و اظهارداشت  تحولات کنونی  شباهت شومی‌دارد هم به وضعی  که منتهی شد به تقسیم ایران در سال 1907 بین روسیه تزاری و بریتانیای کبیر و هم به  بی‌اعتنائی بدون عاطفه همان دوکشور نسبت به اعلام بی‌طرفی ایران در جنگ جهانی اخیر ( جنگ بین المللی  اول)

    وزیر مختار ایران اسرار می‌ورزید که در تعداد آلمانیهای مقیم ایران قطعاً اغراق و مبالغه  شده و توضیح داد که دولت ایران- چنانکه وزارت خارجه امریکا باید دانسته باشد- در سالهای اخیر در صدور ویزا به خارجیانی که وارد کشور می‌شوند نهایت احتیاط و دقت بعمل می‌آورد. او به من یادآوری کرد که سفارت ایران درواشنگتن مجبور بوده کلیه در خواستهای صدور ویزا حتی درخواست مأموران کنسولگری امریکا را که عازم ایران بوده‌اند به تهران ارجاع و موافقت و تصویب تهران را دریافت نماید. وزیر مختار ایران گفت با چنین وضع وی اطمینان  دارد که  اتهامات  کنونی مسکو و لندن علیه ایران صرفاً بهانه تدارک اقدامات تجاوزآمیزعلیه کشورش می‌باشد –  ایران وضع بَره حکایت افسانه ای ایزوپ  به نام « گرگ و بَره » را پیدا کرده‌است.

    وزیر مختار ایران گفت او خیلی بیم دارد از اینکه  وضعی  پیش‌آید که ایران  احتمالا  قربانی تجاوز  انگلیس و شوروی گردد و اضافه کرد  در چنین  صورت کشور او انتظار کمک معنوی بیشتر و حتی  کمک و مساعدت مادی از این کشور خواهد داشت. آن‌گاه  وزیر مختار ایران به شرح تاریخ  غم انگیز کشور خود در مدت یک قرن گذشته یا بیشتر پرداخت  که در آن مدت ایران دائماً مورد  تهدید  و ارعاب انگلیس و روس که برای احراز برتری در این کشور کهنسال با یکدیگر رقابت می‌ورزیدند  بوده‌است. این  مبارزه در سال 1907 عملاً منجر شد به محو ایران به عنوان یک قدرت مستقل  و اگر شکست روسیه تزاری در سال 1917 پیش نیامده و سیاست خارجی شوروی درجهت جدید  بهمان ترتیب که در قرارداد ایران و شوروی 1921 صورت گرفت نیفتاده  بود ایران بکلی مضمحل  و نابود می‌گردید.

    وزیر مختار ایران احساس می‌کند که شاه ( رضا شاه) واقعاً مبعوث  از جانب خداوند بوده که  ایران   را از یک  وضع  فلاکت بار نجات بخشد و موفقیتی  که در عرض  بیست سال  گذشته از حیث کسب آبرو و حیثیت برای کشور خود و احراز مقام مجدد برای ایران در جامعه  ملت‌ها بدست آورده کم  از معجزه نبوده‌است و اگر پیش آمدهای کنونی ادامه پیدا کند همه این موفقیت‌ها در معرض زوال  و نابودی قرارخواهد گرفت.

    از وزیر مختار ایران سئوال کردم  آیا به نظر او شاه با تقاضائی ازجانب بریتانیای کبیر یا روسیه  برای عبور نیرو ازایران موافقت خواهد نمود. وزیر مختار گفت غرورو مناعت وطبع شاه چنان است که او نمی‌تواند باچنین تقاضائی موافقت کند گواینکه رد این تقاضا مفهومش یک شکست شوم باشد. وقتی از وزیر مختارایران پرسیدم آیا به نظر وی شاه اجازه خواهد داد که اسلحه و مهمات بوسیله راه آهن  ایران از خلیج فارس به دریای خزر حمل گردد او گفت نمی‌تواند جواب این سئوال را بدهد.

    باردیگر شایعه هزارها « جهانگرد» وعمال( آلمانی) را در ایران به میان آوردم  و از وزیر مختار پرسیدم آیا راجع به این موضوع، ارقام مشخص و قطعی در اختیاردارد . وی گفت به نظر وی  این رقم جمعاً نباید  بیشتر از ششصد یا هشصد تن باشد. آنگاه  پیشنهاد  کردم که اگر او بتواند اطلاع  دقیقی  در این باره از دولت خود بدست آورد کمک خواهد بود. همچنین اظهارداشتم  که علاقمند هستم از مضمون مکاتباتی که اخیراً در باره این موضوع  بین تهران و لندن و تهران و مسکو تبادل  شده اطلاع  حاصل کنم. وزیر مختار گفت که او حتماً اقدام خواهد کرد که بدون معطلی اطلاعاتی در این باره برای خود بدست آورد.  وزیر مختار ایران در موقع عزیمت اظهار داشت که وی امیدوار است و دعا  می‌کند  که بحران کنونی هرچه زودتر تخفیف پیدا کند و اگر تخفیفی حاصل  نشود وی در نظر دارد  فرصتی بدست آورد و نظر دولت  متبوع  خود را در این  باره به وزیر  خارجه آمریکا  توضیح دهد.

* گزارش  وزیر  مختار  آمریکا  در ایران ( دریفوس )  به وزیر  خارجه آمریکا:

تهران – 12 اوت  1941 ( 21 مرداد 1320)

( روز 13 اوت  ساعت 7 صبح دریافت شد)

89 –  وزیر مختارانگلیس به من اطلاع داد که سپاهیان انگلیس در عراق در نزدیکهای  مرز ایران  موضع گرفته‌اند. وی همچنین گفت که وزیرخارجه ( ایران) دیروز به او اظهار داشت که دولت ایران از این نقل و انتقالات نیرو آگاهی پیدا کرده‌است. جنگ اعصاب بطور روز افزون بهر صورت  برنامه های روزانه از رادیوی آنکارا و رادیوی باکو و ایستگاههای رادیوئی دیگر ادامه دارد.  نخست وزیر به من اظهار می‌دارد که انتشارات رادیو باکو مخصوصاً قابل اعتراض است ( زیرا ) اخبار  مجعولی مبنی بر اینکه فعالیت آلمانیها در ایران شدت پیدا کرده و به خرابکاری پرداخته اند، انشتارمی‌دهد. من نتوانستم  تأئید خبر دیروز رادیو بوستون را راجع  به بروز اغتشاشات و توقیف‌ها در ارتش ایران بدست آوردم. دولت ایران در مورد اخراج آلمانیها رویه سماجت آمیزدارد ولی از روی قرائن پیداست که جنگ اعصاب اثر خود را  شروع  کرده‌است. مثلاً  وزیرخارجه دیروز بطور غیر رسمی  از وزیر  مختار انگلیس سئوال کرد که آیا اخراج مایر و گاموتا، که  نام آنها  در گزارش  شماره 82  مورخ  29 ژوئیه ساعت 6  بعد از  ظهر این سفارت  ذکر شده، انگلیسها را راضی خواهد ساخت؟ علی‌رغم شایعات فراوانی که راجع به اخراج عده زیادی از آلمانیها در آینده نزدیک رواج دارد  سفیر کبیر ترکیه به من اطلاع  داد که تنها یک عده معمولی وعادی مشغول گرفتن  ویزا  برای عبور ترانزیت از ترکیه  که تنها راه عبور امکان‌پذیر است، می‌باشد. در اینجا  بعید  نمی‌دانند  که اوضاع  بزودی  وارد  مرحله  وخیم تری  گردد.

دریفوس

* گزارش وزیر مختار  امریکا در عراق ( نابنشو)  به زویر  خارجه امریکا:

بغداد – 13 اوت 1941 ( 22  مرداد 1320 ) – ساعت 1 بعد از  ظهر ( ساعت 50: 6 بعد از ظهر  دریافت شد).

232 – سفیر کبیر انگلستان به من اطلاع داده طبق دستوری که دریافت داشته از دولت عراق جدا  خواستار شده که بر اساس پیمان سعد آباد از دولت ایران بخواهد که علیه جهانگردان آلمانی و پناهندگان  سیاسی عراق که ایران را مرکز دسائس سیاسی علیه عراق قرارداده‌اند، اقداماتی بعمل آورد. وی به دولت عراق اخطار کرده که آن جهانگردان آلمانی و پناهندگان عراقی قطعاً سعی دارند در ایران  همان کاری را انجام‌دهند که برای انجام آن در عراق کوشش می‌کردند یعنی کودتا کنند و یک گروه  هواخواه محور را به قدرت برسانند و به این ترتیب موجبات تهدید عراق را فراهم آورند. شایعاتی  مبنی براینکه چنین کودتائی هم اکنون صورت گرفته  در بغداد جریان دارد ولی تأیید  نشده‌است- استنباط  کرده‌ام که انگلیسها به اعمال فشار خود علیه ایرانیها برای بدست آوردن مقصود خویش ادامه خواهند داد و در صورت لزوم آماده شده‌اند که نیرو بکار ببرند – نیروی نظامی انگلیس برای همین  منظور در عراق آماده می‌گردد. « بیکر» ( سرلشکر جوزف بیکر ناظر نظامی امریکا در نیروهای انگلیس  در عراق )  تقاضا دارد مراتب به اطلاع  وزارت جنگ رسانیده  شود.

«نابنشو»

* گزارش  وزیر مختار  امریکا  در ایران ( دریفوس )  به وزیر  خارجه  امریکا:

تهران – 15 اوت 1941 ( 24 مرداد 1320 ) –  ساعت 8 صبح

( روز 16 اوت ساعت 5 صبح دریافت شد.)

82 – وزیر مختار انگلیس به من اطلاع می‌دهد که او وسفیر کبیر شوروی فردا بعد از ظهر  یادداشت های مشابهی تسلیم دولت ایران خواهند کرد.  یادداشت‌های مزبور مراتب نارضائی دو دولت را مبنی  بر اینکه  ایران به اخطار یک ماه پیش آنها راجع به خطر ناشی از آلمانیهای مقیم ایران  توجهی ننموده  بیان خواهد نمود و مصرانه  خواهد خواست که قسمت عمده  آلمانیها اخراج شوند.  از ایرانیها خواسته خواهد شد که فهرستی ازاسامی آلمانیها که آنها می‌خواهند در خدمت – به علت اینکه  خدماتشان ضرورت اجتناب ناپذیر دارد –  ابقا کنند تسلیم  نمایند و دو دولت پیشنهاد خواهند کرد که  حاضرند کمک کنند و اتباع  کشورهای دیگر را جانشین آلمانیها نمایند. آنها تأکید خواهند نمود  که بریتانیای کبیر  و روسیه  نقش‌هائی علیه  تمامیت ارضی و یا حاکمیت  ایران  ندارند.

    در موقع تسلیم یادداشت‌ها به دولت ایران شفاهاً گفته خواهد شد که در حدود چهار پنجم کلیه آلمانیهای مقیم ایران باید تا پایان ماه اوت ولی محققاً نه دیرتر از 15 سپتامبر ( هشتم  شهریور) از ایران اخراج شوند و انتظار خواهند داشت که در ظرف سه روز به یادداشت‌ها جوابی داده شود.  تقاضای شفاهی و تهدید تلویحی بر اتخاذ اقدامات نظامی به یادداشت‌ها صورت یک اولتیماتوم واقعی داده گو اینکه وزیر مختار انگلیس موکداً اظهار می‌دارد که چنین قصد و منظوری در میان نیست. وزیر مختارانگلیس شبهه‌ای درمغزمن نگذاشت که اگرخواسته‌های آنها مورد موافقت قرار نگیرد روسها شمال ایران و انگلیسها بقیه آن‌را اشغال خواهند نمود.

    همکارانگلیسی من معتقد است که انگلیسها در صورت تهاجم بقدری زود بر اوضاع مسلط خواهند  شد که موضوع محافظت منافع انگلیس بوسیله این سفارتخانه پیش نخواهد آمد. اگرچه پیش بینی خطرناک است ولی محتمل به نظر میرسد که خواسته‌ها مورد قبول واقع نشود و کشور مورد تهاجم  واقع گردد و ایرانیها مقاومت ضعیفی ابراز کنند. چندی است که سپاهیان وسازو برگ ایرانی به طرف شمال فرستاده می‌شوند و در این  اواخر هم به طرف جنوب:  گزارش داده می‌شود که شاه در نزدیکی مرز ترکیه مشغول بازرسی نیروها است.  من غیر محتمل  نمی‌دانم  که در صورت  وقوع  تهاجم  شاه تاج  و بخت خود را از دست بدهد…

    من از مایحتاح  ضروری  ذخیره‌ای ترتیب‌ داده و هر نوع  اقدامات  احتیاطی  برای حفظ  و حمایت  اتباع  خودمان  در صورت  لزوم بعمل  آورده‌ام.

دریفوس

* تلگراف  وزیر خارجه  امریکا ( کردل هال ) به سفیر  کبیر امریکا  در انگلستان ( وینانت):

واشنگین – 16 اوت 1941 ( 25  مرداد1320 )-  ساعت 7 بعد از ظهر

3182 – عطف به گزارش شماره 3511 مورخ هشتم اوت ساعت ده بعد ظهر شما –  خواهشمند  است به آقای ایدن اطلاع دهید که موجب امتنان این دولت خواهد بود که این دولت را از ماهیت و چگونگی یادداشتی که قراراست تسلیم دولت ایران بشود مطلع نمائید و این اقدام به اطلاع وزیر مختار ما در ایران( دریفوس) رسیده‌است. ممکن است به آقای ایدن بگوئید که ما میل نداریم وزیر مختار ما در یادداشت‌های مشترکی که در تهران تسلیم خواهد شد شرکت کند ولی در مذاکرات خود در باره این موضوع  با دولت ایران هر دو نماینده را بخاطر خواهد داشت.

کر دل هال

* تلگراف  وزیر  امور خارجه امریکا ( کردهال )  به وزیر مختار  امریکا  در ایران ( دریفوس ):

واشنگتن – 16  اوت 1941 ( 25  مرداد 1320 ) –  ساعت 9  بعد از ظهر

64 – وزارت خارجه انگلستان به سفارت کبرای امریکا در لندن اطلاع داده که  دولتهای بریتانیای کبیر و اتحاد جماهیر شوروی درصدد هستند که رسماً از دولت ایران بخواهند که چهار پنجم از آلمانیهای آن کشور را اخراج  کند. گزارشهای این اقدام با حروف درشت در مطبوعات  امریکا مندرج شد و راجع  به اقدام آتی علیه ایران از جانب بریتانیای کبیر و اتحاد شوروی – در صورتی  که به تقاضاهای  آنها جواب رضایت بخشی  داده نشود- شایعاتی  منتشر گشته‌است.  البته  شما باید با همکاران  ذیعلاقه  خود و مقامات صلاحیتدار ایرانی تماس نزدیک داشته  باشید تا وزارت  خارجه ( امریکا)  را سریعترو کاملترنسبت به پیش آمدهائی که در وضع کنونی پدید می‌آید مطلع نمائید. شما باید فرصتی بدست آورید ووضع کنونی را با مأموران عالی مقام ایران مورد بحث قراردهید و بی‌آنکه خود را دراقدامات کنونی همکاران انگلیس و شوروی خود شریک و سهیم سازید – مگر اینکه وزارت خارجه آمریکا بعداً دستورچنین کاری را به شما بدهد- علاقمندی و اشتیاق این دولت را برای اینکه دولت ایران  کلیه اقدامات لازم را برای جلوگیری از بسط و توسعه فعالیت‌های نازی که محققاً عواقب شومی برای ایران ببارخواهد آورد بیان نمائید.  قضیه سوریه و عراق البته  مصداق مناسبی در این مورد است و می‌توان این دو کشور را برای تأیید نکته  فوق‌الذکر مثال آورد – ضمناً  برای اینکه وزارت خارجه امریکا  در وضعی قرار گیرد  که بتواند تمام مراحل  وضع  را بنحو شایسته  سنجش و ارزیابی کند لازم است که ما را از جزئیات دقیق و موثق و مشخص  کیفیت و حدود هر نوع  فعالیت نازی در ایران هرچه زودتر مطلع نمائید. درگزارشهای مربوط به این امورخواهشمند است عبارات صریح و دقیق و روشن و مشخص بکار ببرید و بین حقیقت و شایعه فرق بگذارید و در صورتی که زیان و ضرری نداشته باشد منابع اطلاع خود را نیز باید تعیین نمائید. چنانکه خود شاید تشخیص داده باشید اطلاعاتی که تاکنون از سفارت شما در باره  این موضوع  وارد  شده  تا حدی مبهم  و غیر مشخص و تعارض آمیز و غیر کافی برای احتیاجات وزارت خارجه  در وضع  کنونی  بوده‌است.

  هال

* گزارش  وزیر مختار امریکا  در ایران ( دریفوس )  به وزیر خارجه امریکا:

تهران – 18  اوت 1941( 28  مرداد  1320) – ساعت یک بعد از ظهر( 8 بعد از ظهر دریافت شد).

 95 – یادداشت‌های انگلیس و روس –  که در گزارش  شماره 92  این سفارت به آنها اشاره شده بود –  روز شنبه تسلیم گردید. غیراز هجوم شایعات جدید و ناراحتی و بی‌قراری روزافزون در میان  خارجیها، پیش آمدهای مهم دیگری برای گزارش وجود ندارد. قرینه‌ای نیست که دلالت بر صدور فرمان جدید از جانب دولت ایران باشد. وزیر مختار انگلیس معتقد است که ایرانیها  هنوز در جستجوی فرمول سحرآمیزی هستند که طرفین را راضی کند.  انتظار می‌رود  بزودی پیش آمدهائی  بوقوع  پیوندد.

دریفوس

* گزارش وزیر مختار امریکا در ایران( دریفوس) به وزیر خارجه:

تهران- 19 اوت 1941( 28 مرداد 1320) ساعت نیمه ساعت ( روز 19 اوت ساعت 3 بعد از ظهر  دریافت شد)

96 –  وزیر مختار انگلیس  دیروز به وزارت  خارجه ( ایران)  احضار شد که  پیشنهاد متقابل ایران را در مقابل تقاضاهای انگلیس دریافت دارد: ایرانیها سه نفر از سران نازی یعنی مایر و گاموتا وایلرس را بزودی اخراج  خواهند نمود و برنامه خود را  که هم اکنون شروع شده و طی آن هر ماه  سی نفر از آلمانیها را که  از خدماتشان می‌توان صرف نظر نمود اخراج  می‌گردد ادامه خواهند داد. با اینکه وزیر مختار انگلیس  پیشنهاد ایران را تلگرافاً به لندن خبر داد به وزیرخارجه ایران اظهار داشت که به عقیده وی  پیشنهاد مزبور رد خواهد شد. زیرا بیش از یک سال  طول خواهد  کشید که عزیمت  تعداد قابل ملاحظه‌ای ازآلمانیها عملاً  صورت گیرد. طی گفتگوی طولانی  که دیروز با وزیر خارجه  داشتم  روشن و آشکار استنباط کردم که ایرانیها بی‌آنکه  دشواری و وخامت وضع  را تشخیص بدهند  مشغول اغتنام  فرصت  و طفره رفتن می‌باشند. اگرآنها از جستجوی فورمول سحرآسا دست  برندارند و بی‌درنگ به حقایق و واقعیات وضع توجه ننمایند شاید  در ظرف چند روز دیگر  متوجه  شوند  که دیگر خیلی دیر شده‌است.

 دریفوس

* گزارش وزیر مختار امریکا در ایران ( دریفوس) به وزیر خارجه امریکا:

تهران – 20 اوت 1941( 29 مرداد1320 )- ساعت 1 بعد از ظهر( روز21 اوت ساعت 45 : 8  بعد از ظهر دریافت شد.)

98 –  شاه  در مراسم جشن  فارغ‌التحصیلی دانشکده  افسری نطق  کوتاهی ایراد کرد  که پر معنی و واجد اهمیت است زیرا این اولین بیانات علنی او در وضع غیر عادی حاضر است و نشان می‌دهد  که او به وخامت اوضاع  پی برده‌است او گفت که مرخصی افسران لغو شده و بزودی علت این اقدام  معلوم خواهد شد. وی گفت لازم است ارتش و افسران ارتش نسبت به وضع حاضر توجه و علاقه  داشته باشند و در صورت  لزوم آماده باشند که جان  خود را فدا نمایند.

دریفوس

* گزارش وزیر مختار امریکا در ایران ( دریفوس ) به وزیر  خارج امریکا:

تهران – 21 اوت 1941 ( 20 مرداد 1320 ) – ساعت 4 بعد از ظهر ( روز 22 اوت  ساعت 50: 9 بعد از ظهر دریافت شد.)

99 –  عطف به تلگراف  شماره  64  وزارت خارجه  ( امریکا )  مورخ  16  اوت ساعت  9  بعد از ظهر – وزارت خارجه گزارش شماره 92 مورخ 15 اوت  ساعت 8 بعد از ظهر این سفارت را راجع به خواسته‌های جدید انگلیس و روس قطعاً دریافت داشته‌است. این سفارت با مأموران سیاسی و مقامات دولتی ارتباط نزدیک و هم‌آهنگ دارد. از این‌رو توانسته‌است اطلاعات  مندرج  در گزارش  شماره 92 را که در حکم  پیشدستی در کسب خبرمحلی است سریعاً  بدست‌ آورد.  وزارت خارجه  باید تشخیص بدهد که منشاء این قبیل  اقدامات در لندن است بنابراین طبیعی خواهد‌بود که دیپلماتها و نمایندگان  مطبوعات ما درآنجا  بتوانند  اطلاعات قبلی بدست آوردند. رویه  وزارت خارجه امریکا  که در آخرین جمله تلگراف خود بیان داشته، مورد تقدیر وامتنان است و منتهای سعی و اهتمام خواهم نمود که در آینده همانطور که در گذشته بوده اطلاعات سریع و روشن و کامل بدست آورده و ارسال دارم. من با نخست وزیر و وزیرخارجه ایران تماس روزانه دارم و آنها مرا از نظریات دولت ایران آگاه می‌سازند. من در چندین فرصت توجه  آنها را  به خطراتی که از فعالیت‌های ستون پنجم  دامنگیر ایران می‌گردد جلب نموده  و عراق را به عنوان نمونه  مشخص مثال آورده‌ام. جواب آنها که در حقیقت نماینده نظریات ایران می‌باشد همواره این بوده که آلمانیها بنا بدرخواست دولت ایران آمده و به کارهای معین اشتغال یافته‌اند وهیچگونه عمل خلاف قانون مرتکب نمی‌شوند و همه آنها  تحت مراقبت کامل می‌باشند و نقل و انتقال آنها در کشور محدود است و وزیر خارجه برای اینکه نشان بدهد تا چه اندازه  این مراقبت  کال و دقیق می‌باشد، دیروز به من اظهار داشت که برای  هر یک از اتباع آلمانی یک مأمور  گماشته شده‌است.

    وزارت خارجه امریکا باید توجه داشته باشد که کسب اخبار واطلاعاتی موثق و معتبر راجع به فعالیت‌های نازیها در ایران دشوار است.  افسر اطلاعات انگلیسی –  که با اوما همکاری نزدیکی داریم  – نتونسته است بوسیله عمال خود اطلاعاتی در باره  تشکیلات داخلی سازمان ستون  پنجم آلمان بدست آورد. معهذا این سفارت حقایق قابل اعتماد زیر را  بدست اورده است.

    در ایران دو هزارالی دو هزار و پانصد  نفر آلمانی که شامل خانواده‌های آنها نیزمی‌باشد وجود دارد  – یک هزار نفر از آنها شاید سرپرست خانواده باشند از آنها هفتصد نفر در استخدام  دولت می‌باشند.

    از این عده، هیچ‌کدامشان جهانگرد نیست و یا تازه وارد نشده‌است. غالب آنها مشاغل قانونی دارند اگرچه معدودی ازآنها تحت عنوان استخدام از طرف مؤسسات تجارتی آلمانی مشغول تبلیغات و کارهای  سازمانی  می‌باشند. فعالیت‌های ستون پنجم از سفارت آلمان اداره  می‌گردد.

    دونفر از رهبران آنها مایر و گاموتا از افراد سپاه طوفان می‌باشند  و شغل و مسئولیت در شرکت  شنکرس دارند. تبلیغات اکثراً بوسیله « ایلرس» باستان شناس که مدتهای مدیدی است در ایران زندگی  می‌کند اداره می‌گردد. هم اوست که یکی از مؤلفان و طراحان تبلیغات آلمانی در خاور نزدیک  می‌باشد. آلمانیها در نقاط حساس سوق‌الجیشی در ایستگاه رادیو و خطوط آهن و خدملات عمومی  دیگر  قرارگرفته و به عنوان  نمایندگان  سازمانهای تجارتی مانند  شرکت  شنکرس و شرکت  فروستال  در سراسر کشور پخش شده‌اند. بنابراین در تمام سرویس‌های مهم عمومی و در تمام نقاط ایران عمال آلمانی وجود دارند. مرکز سازمان آنها در یک باشگاه آلمانی در تهران بنام خانه قهوه‌ای( بون هوس) است. این باشکاه سابقاً مرکز تمرینهای نظامی و تمرینهای نشانه گیری بود. ولی مقامات  ایرانی از آنها  جلوگیری به عمل آوردند. گفته می‌شود سازمان مزبور فعال و توانا و دارای انضباط،  دیسیپلین، است و  هر یک از افراد آن برای وظایف خویش که انجام خرابکاری و یا در صورت حمله به ایران کمک  به نیروهای آلمانی است خوب تربیت شده و تعلیم یافته اند. یک امریکائی مجرب که کارشناس رادیو است و برای دولت ایران اسباب و ادوات رادیوئی نصب می‌کند اطمینان حاصل کرده که آلمانیهائی  که در ایستگاه رادیوئی دولتی مشغول کار می‌باشند اسباب و لوازم مخصوصی بر قرار کرده و آن وسایل را برای اداره کردن امواج پارازیت  ناشی از برلین و متوجه ساختن آن امواج به سوی برنامۀ رادیوئی متفقین در سراسر این ناحیه بکار می‌بردند . این مطلب تازه به اطلاع  وزیر مختار انگلیس رسانیده شد و او تاکنون از این مطلب اطلاعی حاصل نکرده بود. مبارزه تبلیغاتی انگلیس علیه ایران  که از طرف بعضی افراد و روزنامه  نویسها پشتیبانی می‌گردد، به منتهای شدت خود رسیده‌است و این امر منجر شده به پخش و انتشار هر نوع  اخبار تحریف شده و دروغ . مثلاً از دهلی خبری رسیده  که یک قطار پراز افراد آلمانی وارد ایران شد و از قاهره  گزارش  می‌رسد  که ارتش  ایران دست  به شورش زده و ایلات و عشایر اغتشاش کرده‌اند و اخبار دروغ وتحریف شده دیگری راجع به فعالیتها و نقل و انتقالات آلمانیها در ایران. روزنامه نگاران  اخبار الهام  شده از طرف انگلیسیها  را به عنوان حقیقت و واقع قبول نموده و به این  طریق به این مبارزه تبلیغاتی خیلی کمک می‌کنند. مثلاً نماینده آمریکائی خبر گزاری آسوشیتد پرس به من اظهارداشت که غالب اخباری که بوسیله خبرنگاران از آنکارا ارسال می‌شود اخباری است که از سفارت انگلیس سر چشمه گرفته است. اخبار ناشی از طرف ایران هیچگاه بیان نشده‌است. من خطر ستون پنجم را ناچیز نمی‌شمارم و مکرراً توجه وزارت خارجه امریکا و مقامات محلی را نسبت به این خطر جلب کرده‌ام. معهذا اطمینان دارم که انگلیسها این خطر را به عنوان بهانه برای اشغال آتی ایران مورد استفاده قرارمی‌دهند و تعمداً در باره  قدرت آن به عنوان  یک حربه مجزا اغراق و مبالغه می‌کنند.  من به این  نتیجه رسیده‌ام  که جواب  ایران  به خواسته‌های انگلیس و روس هرچه باشد انگلیسها و روسها ایران را بعلت ضرورت فوق‌العاده  نظامی اشغال خواهند کرد. برای احتراز از سوء تفاهم باید مؤکداً اضافه  کنم که من با اقدام  انگلیسها کاملاً موافق  می‌باشم و معتقدم که این اقدام  برای پیشرفت هدف مشترک ما ضرورت حیاتی دارد.

    جواب کتبی ایران به یادداشت‌های انگلیس  وشوروی هنوز تسلیم نشده‌است. وزیر مختار انگلیس به من اطلاع  داد که  گفتگوهای وی با  نخست وزیر و وزیر خارجه روشن می‌سازد  که جواب آنها برای انگلیس قابل قبول  نخواهد بود. من  معتقدم  که حمله و تهاجم  روسها و انگلیسها در ظرف چند روز صورت خواهد گرفت.

    با توجه به احساسات تند توده‌های مردم علیه انگلیسها و با توجه  به اینکه آلمانیها ممکن است  به ایجاد و اداره اغتشاشات کمک کنند بعید  بنظر نمی‌رسد  که تا استقرار کنترل انگلیسها و روسها . بلواها  و اغتشاشات داخلی صورت گیرد. وضع ارتش نامعلوم است و خطر  بروز کودتا بعید بنظر نمی‌رسد. در صورت  ضرورت همه  اتباع  امریکائی  را در محوطه  سفارت جمع آوری خواهم  نمود  در این محوطه دلیلی برای نگرانی از سلامت آنها نخواهم داشت. امیدوارم راجع به عکس‌العمل انگلیسها نسبت به پیشنهاد متقابل ایران و از مقاصد  فوری آنها در ظرف  48 ساعت  آینده اخبار قطعی و مشخص بیشتری بدست‌آورم.

دریفوس

*یادداشت رئیس  اداره امور خاور نزدیک ( مورای ) به وزیر خارجه امریکا:

واشنگتن – 21 اوت 1941 ( 30 مرداد 1320)

    آقای وزیر خارجه: وزیر مختار ایران طبق تعیین وقت قبلی قراراست فردا بیست  و دوم اوت (31 مرداد) ساعت یازده صبح  با شما ملاقات کند و طی این ملاقات طبق دستوری که از دولت متبوع خود دریافت داشته وضع کنونی ایران را برای شما بیان نماید. وی درنظر دارد نسخه اصلی تذکاریه  پیوست را که او از دولت متبوع خود تلگرافاً دریافت نموده به شما تسلیم کند.  تذکاریه  مزبور  متضمن  جواب ایران به تقاضاهای اخیر انگلیس است. هدف ظاهری و اشکارای تقاضاهای اخیر انگلیس  این بوده که دولت ایران قسمت عمده اتباع آلمانی را که اکنون در ایران اقامت  دارند  از آن کشور اخراج  کند.

    طی ملاقاتی که وزیر مختار ایران روز19 اوت( 28 مرداد) با این جانب داشت و همان روز تقاضای  ملاقات شما را  نمود متن کامل با تلگرافی را که وی تازه از دولت متبوع  خود دریافت داشته بود برای من قرائت کرد. نکات عمده و اساسی این تلگراف در تذکاریه  پیوست  گنجانیده  شده‌است.  چنانکه بخاطر خواهید‌داشت من در ملاقاتی  که وزیر مختار ایران پیش از آن ( 11 اوت) با من داشت  از او در باره بحران کنونی کشورش سئوال کردم  که رویه دولت متبوع  او چه خواهد بود اگر انگلیس  تقاضا  نماید به قوای انگلیس اجازه داده شود که برای عزیمت به روسیه از ایران عبورنمایند و همچنین پرسیدم رویه دولت متبوع وی چه خواهد بود اگر تقاضائی برای عبور دادن اسلحه و مهمات  از ایران به عمل آید. در آن موقع وزیر مختار ایران اظهار داشت که به عقیده  وی دولت متبوع  وی به هیچوجه اجازه نخواهد داد که از ایران  قوای نظامی عبور کند.  اما راجع به عبور دادن اسلحه  و مهمات وی در وضعی  نبود که  به سئوال  من جواب بدهد.  در ملاقاتی  که وزیر مختار ایران اخیراً  یعنی  در 19 اوت ( 28 مرداد)  با این جانب داشت اظهار  نمود که وی حالا می‌تواند  بگوید  که دولت  متبوع  وی به هیچوجه  اجازه نخواهد داد که  قوای نظامی از کشورش  عبور کند . در حالی  که وزیر مختار ایران راجع به سئوال من در باره عبور دادن اسلحه و مهمات از ایران جواب مخصوصی نداد و خاطرنشان ساخت که راه آهن ایران مجهز نیست اظهار نظردر باره امکان  مبادرت  به اشتغال ایران از طرف  قوای انگلیس و قوای  بلشویک  وزیر مختار ایران  اظهار  نمود که  به عقیده  وی هر نوع  اقدام  تجاوز آمیز از جانب انگلیس علیه ایران غیر قابل  تصور است. راجع  به امکان مبادرت به اشغال ایران از جانب بلشویک ها وزیر مختار ایران  اظهار داشت که چنین  بنظر می‌رسد که روسیه در حال حاضر خیلی گرفتاری دارد  و بهر صورت  ایران در مقابل حمله  ارتش بلشویک  ناچار مقاومت خواهد  نمود  و به نظر وی مقاومت ایران قرین موفقیت خواهد  شد.

    وزیر مختار ایران باردیگر با لحن مؤکد اظهار داشت که در صورت هرنوع عمل تجاوزآمیزعلیه  ایران دولت متبوعش  بیشتر به علاقه و همدردی و کمک و مساعدت امریکا اتکاء  خواهد داشت.

والاس مورای